Kể từ khi xuất hiện lần đầu năm 1944, các chế phẩm dược có thành phần Corticoid nhanh chóng trở thành thần dược dành cho các chứng viêm đau và các bệnh miễn dịch. Nhưng càng những năm gần đây, các công trình nghiên cứu lâm sàng cho thấy những tác hại kinh hoàng do lạm dụng thuốc.
Biến chứng khi sử dụng glucocortioid
Các dạng steroid được sử dụng
Với công dụng chống viêm, chống dị ứng, ức chế miễn dịch và điều trị thay thế, các glucocorticoid (steroid) ngày càng được ứng dụng rộng rãi trong điều trị. Tuy nhiên, khi bệnh nhân được chỉ định sử dụng cortocosteroid ngày càng nhiều thì việc cảnh báo nguy cơ gia tăng biến chứng khi sử dụng những thuốc này rất cần được lưu ý.
Các steroid được sử dụng dưới bốn dạng chính:
- Dạng kem thoa
- Dạng thuốc nhỏ mắt.
- Dạng khí dung hoặc dạng hít
- Dạng dùng toàn thân: dùng dưới dạng uống hoặc tiêm, truyền.
Các biến chứng khi sử dụng glucocorticoid
Các biến chứng sớm:
Theo tin tức Y Tế, Hiện các biến chứng trên hệ tiêu hóa như: Steroid gây viêm niêm mạc dạ dày, loét dạ dày – tá tràng, đôi khi cả trên niêm mạc đại tràng, nặng hơn có thể gây xuất huyết tiêu hóa. Các biến chứng này thường gặp trên bệnh nhân dùng phối hợp kháng viêm không-steroid. Ngoài ra, cũng có thể gây viêm tụy cấp nhưng hiếm gặp.
Các biến chứng khi sử dụng glucocorticoid
Tác dụng trên hệ thần kinh: Chỉ xảy khi dùng steroid liều cao. Triệu chứng thường gặp là rối loạn giấc ngủ, hưng phấn, nói sảng, hoang tưởng, trầm cảm, đôi khi có thể gây loạn thần cấp nếu bệnh nhân có tiền sử bệnh tâm thần.
Nhiễm trùng: Do tình trạng ức chế miễn dịch làm giảm sức đề kháng của cơ thể nên bệnh nhân dễ bị nhiễm trùng cơ hội với các vi trùng thường và có thể gây bùng phát lao tiềm ẩn trước đó. Gây nhiễm nấm candida và .. tình trạng nhiễm virus như thuỷ đậu, zona, herpes trở nên cấp tính.
Biến chứng muộn
Thay đổi trên da, niêm mạc, mô mỡ
Khi sử dụng steroid với liều cao trên mức sinh lý (Prednisone 7,5 mg/ngày hoặc Hydrocortisone 30 mg/ngày) trong thời gian dài. Thông thường trên 4 tuần, bệnh nhân sẽ bắt đầu xuất hiện biến chứng mạn thể hiện trên da niêm, mô mỡ và mô cơ gây nên kiểu hình Cushing.
Da mỏng, dễ bị bầm, vết rạn da ở vùng bụng, ngực, mông và đùi, chậm liền sẹo. Ngoài ra, bệnh nhân còn có triệu chứng rậm lông, mụn trứng cá do tình trạng cường androgen. Dị hóa mỡ, tái phân bố mỡ ở các vùng đặc biệt như mặt làm cho mặt tròn như mặt trăng, bướu mỡ vùng sau gáy, vùng trên đòn, kèm theo tình trạng dị hóa đạm teo cơ chân tay.
Loãng xương:
Đối với bệnh nhân dùng corticoid tổng liều > 30 g Prednisone/năm có thể làm tăng nguy cơ loãng xương 70%, nguy cơ gãy xương 53%.
Biến chứng muộn khi sử dụng glucocortioid
Loãng xương xảy ra trên bệnh nhân dùng steroid lâu ngày, thường là Prednisone > 5 mg/ngày và > 6 tháng. Mật độ xương giảm nhanh sau vài tháng điều trị steroid và sau một năm mật độ xương giảm 5 – 15%. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 4 – 14% bệnh nhân được điều trị loãng xương.
Chẩn đoán bằng cách đo mật độ xương với máy DEXA, nên tầm soát cho bệnh nhân dùng Prednisone > 5 mg/ngày trong thời gian > 6 tháng. Gãy xương thường gặp trên bệnh nhân sử dụng steroid là ở cột sống và cổ xương đùi. Đôi khi gây biến chứng hoại tử chỏm xương đùi.
Đối với chuyển hóa: Gây tăng đường huyết, tăng nguy cơ đái tháo đường, rối loạn lipid-máu
Tim mạch: Gây tăng huyết và làm cho khó kiểm soát huyết áp ở các bệnh nhân cao huyết áp. Tăng nguy cơ xơ vữa mạch máu.
Biến chứng ở mắt: Thường nhất là đục thủy tinh thể dưới bao sau, chiếm khoảng 30% bệnh nhân dùng steroid kéo dài với liều Prednisone 10 – 15 mg/ngày trong thời gian dài. Ngoài ra, còn có thể gây tăng nhãn áp, viêm loét giác mạc do sử dụng steroid tại chỗ trong điều trị bệnh lý viêm kết mạc… Khám mắt định kỳ mỗi 6 – 12 tháng, đo nhãn áp mỗi 6 tháng trên bệnh nhân đang dùng steroid.
Theo Siêu thị thuốc việt: Bùi Huỳnh – GV Trường Cao đẳng Y Dược Pasteur
