Chỉ xác là vị thuốc đông y được sử dụng rộng rãi để chữa bệnh cho con người đồng thời được tận dụng để chữa các bệnh về gan mật cực kì hiệu quả.
Đặc điểm vị thuốc chỉ xác
Trong y học cổ truyền chỉ xác là vị thuốc đông y vô cùng phổ biến và được tận dụng từ nhiều nguồn thuộc loài cây citrus hystrix DC. Ở mỗi thời điểm sẽ có cách thu hoạch khác nhau nên có chỉ thực hoặc chỉ xác để làm thuốc.
Chỉ thực là quả non được hái khi vẫn còn ở trên cây hoặc bi rụng do gió chưa bị thối, vàng. Chỉ xác được thu hoạch khi quả gần chín, vỏ ngoài vẫn còn xanh được thu hoạch vào tháng 7,8.
Bên cạnh đó người ta cũng dùng quả chấp thay cho chanh để làm chỉ thực, quả có đường kính từ 1-2cm và chỉ xác với đường kính từ 3-5 cm. Chỉ xác thường được dùng từ quả bưởi non hoặc cam sành non.,
Cách bào chế dược liệu chỉ xác
Chỉ xác hoặc chỉ thực sẽ được hái về, làm sạch bổ đôi dọc chiều ngang để nguyên hạt và ruột đem đi phơi hoặc sấy khô ở nhiệt độ từ 40-50 độ C. Lưu ý không phơi nắng to, sấy ở nhiệt độ cao sẽ giảm chất lượng của dược liệu.
Dược liệu sau khi chế biến thường có những nửa quả, to nhỏ không đều, ngoài dày và nhăn nheo, có màu lục đen, nâu sẫm, có các múi nhỏ xếp hình nan hoa, nhăn nhúm có cả hạt, chất cứng rắn, rất khó bẻ gẫy, có mùi thơm nhỉ.
Thành phần dược hóa của chỉ xác
Chỉ xác có chứa các hoạt chất như alcaloid, saponin, tinh dầu… theo đó kinh nghiệm dân gian cho biết càng để lâu càng quý giống như trần bì.
Khi sử dụng để chữa bệnh chỉ cần khoét bỏ hạt với ruột đem ngâm nước cho mềm rồi thái lát hoặc sấy khô để sử dụng. Nếu dùng dạng sao sẽ bào chế như sau: Cho cám gạo vào nồi với tỉ lệ 100g cám cho 1kg dược liệu vào đảo đều cho đến khi chỉ các chuyển màu vàng nhạt, lấy ra và sàng bỏ cám.
Chỉ xác là vị thuốc đông Y có vị đắng, hơi cay chua, có mùi thơm đặc trưng, tính mát hơi lạnh, quy kinh vào hai kinh tỳ , vị với công dụng phá khí, tiêu đờm, tiêu tích, giảm đau, lợi tiểu cho con người. Chỉ các cực kì thích hợp cho những người bị sỏi mật, làm giảm các triệu chứng, khó tiêu, chậm tiêu, đầy hơi, chướng bụng.
Các bài thuốc chữa bệnh về đường tiêu hóa từ chỉ xác
Chỉ xác thuộc nhóm thuốc hành khí nên được kết hợp với các vị thuốc khác để chữa các bệnh về đường ruột, đường tiêu hóa.
Chữa bệnh gan, dạ dày kém hoạt động: Trong đông y chỉ xác là dược liệu cực kì tốt cho gan, dạ dày. Chỉ cần dùng các vị thuốc như chỉ thực 20g, bạch truật 6g, thái nhỏ, đem sắc với 400ml nước còn 100ml, mỗi ngày uống từ 2-3 lần.
Chỉ xác chữa bụng đầy, khó tiêu, kém tiểu: Chỉ xác và chỉ thực có công dụng giảm trương lực cơ trơn của ruột từ đó chống co thắt và tăng độ hưng phấn cho nhu động ruột. Hai vị thuốc này được dùng để điều chỉnh rối loạn chức năng đường tiêu hóa rất tốt. Bên cạnh đó chỉ xác còn giúp hóa thấp, trừ đàm, lợi tiểu ra mồ hôi, yên dạ dày…dùng khoảng 6-12g chỉ xác để sắc uống hoặc phối hợp với các vị thuốc khác.
Chỉ xác chữa táo bón hiệu quả dùng chỉ thực hoặc chỉ xác 20g, bồ kết 20g bỏ hạt. Đêm hai nguyên liệu này phơi khô, tán thành bột mịn, luyện với mật để làm hoàn bằng hạt ngô rồi uống. Mỗi ngày uống 1- viên trước khi đi ngủ.
Ngoài ra chỉ xác được dùng để chữa rất nhiều bệnh cực kì hiệu quả cho con người. Tuy nhiên với phụ nữ đang mang thai, những người có tỳ vị hư hàn, gầy yếu không nên dùng chỉ xác, chỉ thực.
Nguồn: Y học Sài Gòn
