Nhờ xét nghiệm sinh hóa cortisol trong máu mà các bác sĩ có thể biết được những thông tin quý giá liên quan với chức năng của vỏ thượng thận.
Khi đáp ứng với một stress, vùng dưới đồi (hypothalamus) tiết hormon gây giải phóng hormon CRH (corticotropin-releasing hormon). Hormon này kích thích thùy trước tuyến yên tiết ACTH (hormon hướng thượng thận – adrenocorticotropic hormone). Khi được tiết ra, ACTH kích thích vỏ thượng thận sản xuất và tiết cortisol là một loại corticoid chuyển hóa đường(glucocorticoid hormone). Nếu nồng độ cortisol trong máu tăng lên, thông qua cơ chế điều hòa ngược (-) (nagative feedback) để kích thích tuyến yên giảm sản xuất ACTH.
Theo các chuyên gia về thuốc Tân Dược, Cortisol có những chức năng quan trọng như:
- Kích thích hình thành glucose (tân tạo glucose [gluconeogenesis]).
- Khởi động các đáp ứng giao cảm đối với tác nhân gây stress.
- Kích thích bài tiết acid dịch vị.
- Giảm chức năng gây viêm và chức năng miễn dịch.
- Kích thích thoái giáng các chất dự trữ năng lượng của cơ thể (Vd: mỡ, protein carbohydrat).
Trong điều kiện bình thường, bài xuất cortisol của thượng thận thay đổi theo nhịp ngày đêm, với đỉnh hay nồng độ cao nhất trong khoảng 6 – 8h sáng và đáy hay nồng độ thấp nhất xảy ra vào nửa đêm.
Ưu điểm của xét nghiệm định lượng cortisol
Những lợi ích từ việc xét nghiệm sinh hóa cortisol trong máu có thể kể đến như:
- Dễ dàng chẩn đoán suy thượng thận: Nồng độ cortisol máu thấp vào thời điểm 8h sáng.
- Định lượng cortisol niệu được xem là một xét nghiệm hữu ích để đánh giá hiệu quả điều trị các bệnh lý tuyến thượng thận.
- Xét nghiệm hữu ích để chẩn đoán hội chứng Cushing: khi nhận thấy nồng độ cortisol máu tăng cao vào thời điểm 8h sáng đi kèm với với tăng tương ứng hay thậm chí tăng cao hơn nồng độ cortisol ở thời điểm 20h là một gợi ý có giá trị cho chẩn đoán.
- Xét nghiệm sinh hóa cortisol trong máu giúp tách biệt giữa suy thượng thận tiên phát và suy thượng thận thứ phát.
- Định lượng cortisol niệu cũng là một XN hữu ích để đánh giá hiệu quả điều trị các bệnh lý tuyến thượng thận.
Các nghiên cứu cho thấy khi một nồng độ cortisol niệu cao bất thường là bằng chứng gợi ý cho chẩn đoán tình trạng cường thượng thận song không đủ để cho phép khẳng định chẩn đoán này. Người bệnh có thể được xác định là có hội chứng Cushing khi bài xuất cortisol niệu cơ sở tăng trên 3 lần giới hạn bình thường cao (> 300 ́g trong 24h). Khi nồng độ cortisonl tự do trong nước tiểu 24h dưới 100 ́g trong vòng 24h có thể loại bỏ chẩn đoán. Một giá trị trung gian đòi hỏi chỉ định tiến hành cho bệnh nhân test ức chế bằng dexamethason.
Theo chuyên trang thuốc điều trị bệnh da liễu, các cảnh báo lâm sàng có thể kể đến như:
- Không nên tiến hành xét nghiệm sinh hóa cortisol trong máu nếu người bệnh đang dùng prednisone/prednisolone.
- Việc uống prednisone sẽ khiến người bệnh có thể bị tăng giả tạo nồng độ cortisol máu.
- Gây tăng nồng độ globulin gắn với cortisol khi nồng độ estrogen trong tuần hoàn tăng cao.
- Người bệnh có tình trạng bệnh lý nặng cần hồi sức và sepsis sẽ bị giảm nồng độ albumin và nồng độ globulin gắn với cortisol, do đó chúng sẽ gây hạ thấp nồng độ cortisol máu.
- Một số người bệnh bị trầm cảm thường tăng phản ứng của trục dưới đồi tuyến yên-thượng thận, tương tự như hội chứng Cushing.
- Người bệnh bị bệnh thận do bị giảm khả năng bài xuất có thể bị hạ thấp giả tạo nồng độ cortisol tự do niệu.
- Tình trạng stress cấp, trầm cảm, nghiện rượu và dùng nhiều loại thuốc (Vd: thuốc chống trầm cảm, cortisone ngoại sinh,) có thể làm mất biến đổi bình thường nồng độ cortisol theo nhịp ngày đêm, gây tác động tới test ức chế/ kích thích tiết cortisol và gây tăng nồng độ cortisol nền.
Có thể thấy rằng việc xét nghiệm sinh hóa cortisol trong máu mang lại ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với sức khỏe. Do đó, bạn nên xét nghiệm sinh hóa cortisol trong máu theo chỉ định để có một sức khỏe tốt nhất.
Bích Nhuần: sieuthithuocviet.edu.vn
